Rekuperator do domu. Jak dobrać? Na co zwrócić uwagę? Kiedy rekuperator spełni należycie swoją rolę?

Właściwy dobór rekuperatora to zadanie wbrew pozorom niezbyt proste. Większość użytkowników decydując się na wybór takiego systemu wentylacji w budynku nie ma pojęcia, w jaki sposób prawidłowo dobrać urządzenie, co więcej, nie ma pojęcia w jaki sposób ocenić, czy dobrany rekuperator należycie spełnia swoją rolę. Źle dobrany rekuperator, zbyt mała wydajność, czy po prostu wadliwie wykonana instalacją są powodem wielu negatywnych opinii dotyczących tego typu systemów wentylacyjnych. „Proszę pana, to bzdura, w domu mam duszno, okna muszę otwierać żeby spać sie dało” – taka opinia często nie świadczy o złej jakości instalacji ani rekuperatora, a jedynie o braku wiedzy „fachowca”, który sklecił bubla. Jak ustrzec się przed błędami w doborze rekuperatora?

Wymienniki

Dobierając rekuperator do domu większość użytkowników poszukuje urządzenia stosunkowo taniego, a jednocześnie o jak najwyższej sprawności. Producenci bombardują nas ofertami urządzeń o sprawnościach niemal stuprocentowych, często grubo powyżej 90%. W rzeczywistości tylko nieliczni potrafią potwierdzić deklarowaną sprawność za pomocą certyfikatu niezależnej organizacji, wykonanego na podstawie zgodnych z normami założeń testowych. W praktyce najczęściej przyjmowana jest teoretyczna sprawność obliczeniowa dla samego wymiennika umieszczonego w rekupereatorze, w idealnych warunkach laboratoryjnych, pomijany jest natomiast fakt przepływu powietrza przez całe urządzenie, wentylatory itp. Oznacza to, że niektóre rekuperatory o sprawności deklarowanej przez producenta na poziomie np. 85% w praktyce osiągają maksymalną sprawność zaledwie 40-55%.

W jaki sposób niektórzy producenci sztucznie podwyższają sprawność swoich urządzeń? Np. montując wentylatory o różnej wydajności. Znaczny nadmiar wywiewanego, ciepłego powietrza nad zimnym powietrzem czerpanym z zewnątrz spowoduje znaczne zwiększenie sprawności temperaturowej urządzenia. Mierzymy termometrem i… super, mamy ponad 85% sprawności! Niestety taki proces nie może trwać wiecznie: w domu w końcu wytworzy się podciśnienie powodujące zasysanie „brakującego” powietrza z zewnątrz budynku przez wszystkie dostępne otwory – od nieszczelności stolarki po… dziurki od klucza. A takie zasysanie świeżego powietrza z zewnątrz odbywa się z pominięciem wymiennika rekuperatora powodując odczuwalne ochłodzenie pomieszczeń w pobliżu nieszczelnych emenetów elewacji i… zwiększenie kosztów ogrzewania. Niektórzy producenci podając sprawność rekuperatora podają tzw. sprawność maksymalną, często osiąganą wyłącznie w laboratoriach i to po uwzględnieniu stałej współpracy rekuperatora z włączoną nagrzewnicą lub gruntowym wymiennikiem ciepła. Wartość ta okaże się być bardzo zawyżona, gdy zamontujemy takie urządzenie w normalej, domowej instalacji wentylacyjnej.

REKLAMA

Wentylatory

Kolejnym elementem wpływającym na prawidłową pracę rekuperatora jest dobór wydajności jego wentylatorów. Polska norma dopuszcza bardzo szeroki zakres „prawidłowego” doboru urządzeń, dopuszczając montaż rekuperatorów zapewniających od 0,2 do 1 wymiany powietrza na godzinę. Zarówno w przypadku rekuperatora zapewniającego absolutne minimum wymiany powietrza, jak i rekuperatora pracującego w górnym zakresie dopuszczalnej wydajności instalacja biorąc pod uwagę normy – wykonana będzie prawidłowo. Różnicę odczuje mieszkaniec budynku dopiero po dłuższym czasie: urządzenia zapewniające w trakcie pracy z maksymalną wydajnością zaledwie niewielką wymianę powietrza, czyli wspomniane 0,2 wymiany na godzinę, nigdy nie zapewnią odpowiedniego komfortu mieszkańcom. W pomieszczeniach będzie duszno i wilgotno, mimo „pracującej” wentylacji. Dobrze dobrany rekuperator powinien zapewnić minimum 0,6 wymiany dla domów dużych i ok. 0,8 do 1 pełnej wymiany powietrza dla domów poniżej 140 m2. Wielkości te powinny być jednak znacznie większe dla domów wyposażonych w gruntowe wymienniki ciepła. Zalecenie takie nie wynika z przepisów, a jedynie z praktyki autora artykułu. Wielu użytkowników systemów rekuperacyjnych narzeka na ich złe działanie zazwyczaj w momencie, gdy rekuperator nie jest w stanie zapewnić około 0,5 wymiany powietrza na godzinę w budynku. Poniżej tego progu ilość powietrza dostarczana do pomieszczeń będzie wprawdzie wystarczająca dla życia i pracy, będzie jednak stanowczo za mała aby odczuwać tzw. komfort klimatyczny.
Jak obliczyć niezbędną wydajność rekuperatora? Bardzo upraszczając całą procedurę doboru: należy sprawdzić kubaturę powierzchni mieszkalnej budynku, pomnożyć ją przez 0,6 lub 0,7 (dla domów powyżej 150 m2) lub 0,8 (dla domów poniżej 150 m2). Otrzymany wynik należy porównać z wykresem wydajności wybranego przez nas wcześniej rekuperatora dla określonego sprężu: na krzywej przedstawiającej charakterystykę przepływu powietrza przez rekuperator (podawanej zazwyczaj przez producenta) należy sprawdzić, czy otrzymany przez nas wynik mieści się w zakresie sprężu pomiędzy 100 a 150 Pa. Jeśli tak – to istnieje duże prawdopodobieństwo, że dobraliśmy urządzenie które spełni nasze oczekiwania wydajnościowe jeśli chodzi o komfort wentylacyjny. Warto jest jednak dobór urządzenia zawsze skonsultować ze specjalistą.

System wentylacyjny (typ kanałów plus średnice)

Kolejnym elementem, jaki należy wziąć pod uwagę podczas doboru rekuperatora jest typ instalacji wentylacyjnej, jaka będzie zamontowana w budynku. Instalacja wykonana z przewodów elastycznych – niezwykle popularnych w Polsce ze względu na niską cenę i łatwość montażu – będzie generowała opór nawet kilkunastokrotnie wyższy niż instalacja wykonana z przewodów sztywnych, np. stalowych. W efekcie rekuperator powinien mieć moc odpowiednią do zapewnienia odpowiedniego przepływu powietrza przez instalację generującą duże opory. Oznacza to konieczność zamontowania rekuperatora o znacznie większej wydajności dla uzyskania takiego samego efektu wentylacyjnego. Niejednokrotnie ten sam rekuperator zamontowany w dwóch różnych instalacjach pracował będzie zupełnie inaczej – instalacja o niskich oporach i szczelna zapewni wysoką realną sprawność urządzenia przy stosunkowo niewielkim poborze energii. Instalacja wykonana w sposób generujący wysokie opory czy instalacja nieszczelna spowoduje drastyczne obniżenie sprawności rekuperatora lub obniżenie jego wydajności i stałe uczucie duszności u domowników.

Szczelność

Wspomniana już szczelność instalacji jest niezbędnym wymogiem dla zapewnienia prawidłowej pracy systemu wentylacyjnego. Co stanie się jednak w przypadku, gdy sam rekuperator okaże się nieszczelny? Nie tylko, jeśli chodzi o szczelność zewnętrznej obudowy urządzenia, ale także jeśli chodzi o szczelność jego poszczególnych elementów – wymiennika ciepła, gniazd filtrów itp. Na pewno będzie hałasował, co więcej, jego realna sprawność ulegnie znacznemu obniżeniu. Powietrze mieszając się ze sobą poza wymiennikiem ciepła powoduje nie tylko obniżenie sprawności, ale także niepożądane efekty w postaci przenoszenia się zapachów pomiędzy powietrzem usuwanym z ubikacji, a np. nawiewanym do sypialni.

Hałas

Dobierając rekuperator warto zwrócić uwagę na głośnośc jego pracy. Sprzedawcy zazwyczaj prezentują urządzenia pracujące na niskich biegach, przy minimalnym przepływie powietrza. Warto posłuchać, jak mocno szumi rekuperator na wyższych biegach. Pamiętać trzeba, że urządzenie to pracować będzie nieprzerwanie przez wiele lat, stąd warto upewnić się, że zastosowano w nim wysokiej klasy wentylatory oraz dobrze wykonaną i wygłuszoną obudowę.

Możliwości montażowe

Niektóre rekuperatory wymagają specyficznej lokalizacji, specyficznego ustawienia lub po prostu bardzo dużo miejsca. Niewielu inwestorów dobierając rekuperator bierze pod uwagę fakt połączenia urządzenia z czterema dość pokaźnymi rurami (czerpnia-wyrzutnia- nawiew i wywiew), które przy samym rekuperatorze powinny przebiegać bez żadnych załamań. Dobierając urządzenie rzadko bierzemy pod uwagę konieczność zapewnienia mu odpowiedniej ilości miejsca do montażu, doprowadzenia przewodów wentylacyjnych, odpływu kondensatu oraz… możliwości serwisowania w przyszłości: wymiennik rekuperatora powinien być raz w roku wyjęty i wypłukany, filtry powinny być wymieniane co kilka miesięcy. Całkowite zabudowanie rekuperatora lub „upchnięcie” go w jakimś kącie może skutkować brakiem możliwości wykonania podstawowych prac serwisowych. Warto też zwrócić uwagę, jak w wybranym przez nas urządzeniu podłączyć należy przewody wentylacyjne – czy montowane są one do ścian bocznych, czy może od góry urządzenia.

Sterowanie

To kolejny ważny element, jaki powinien wpłynąć na naszą decyzję. Osobiście należę do grupy „leniwych” użytkowników – wolę urządzenie całkowicie bezobsługowe, które po zaprogramowaniu samo pamięta, kiedy użytkownicy są w domu lub kiedy akurat śpią i zapotrzebowanie na powietrze jest zdecydowanie mniejsze. Wyższej klasy urządzenia samodzielnie sterują także pracą dodatkowych urządzeń, takich jak gruntowe wymienniki ciepła czy systemy chłodzenia letniego. Samodzielnie regulują pracą wewnętrznego lub zewnętrznego bypassu. Niestety, rozbudowany sterownik potrafi znacznie podnieść cenę urządzenia. Najprostsze stosowane dziś sterowniki zapewniają możliwość regulacji pracy wentylatorów rekuperatora w kilkubiegowym zakresie i jest to absolutne minimum, jakie użytkownik rekuperatora posiadać powinien.

Urządzenia dodatkowe – gruntowy wymiennik ciepła

Wielu inwestorów zadaje sobie pytanie, czy inwestycja w dodatkowy gruntowy wymiennik ciepła jest opłacalna. O tym, czy GWC realnie obniży koszty ogrzewania czy wpłynie na zużycie energii dyskutować można godzinami. Faktem jest, że GWC zawsze obniży nieco koszty ogrzewania, ze względu na podwyższenie temperatory powietrza wchodzącego do rekuperatora zimą. Zapewnia więc zawsze pracę wymienika rekuperatora w zakresie jego najwyższych sprawności. Pozostaje kwestia lata: jeśli porównamy koszt pracy klimatyzatora zapewniającego podobne schłodzenie powietrza co GWC – wynik jest jednoznaczny. Praca GWC kosztuje kilkanaście-kilkadziesiąt złotych miesięcznie, koszt pracy klimatyzatora to setki złotych. A co z kwestią komfortu klimatycznego? Jak można wycenić fakt, że koszula latem nie lepi mi się w domu do pleców? Że podczas upalnej nocy śpię spokojnie bez przewracania się z boku na bok i przeklinania koszmarnej duchoty na zewnątrz? Oponenci przeliczający wyłącznie kilowaty na złotówki na pewno mają nieco racji. Realistom polecam jednak wykonanie gruntowego wymienika ciepła. Mieszka się po prostu dużo przyjemniej. Niestety, aby móc skorzystać z dobrodziejstwa chłodzenia latem system rekuperatora wyposażony w GWC musi zostać wykonany w sposób zapewniający ponadnormatywną wymianę powietrza. Chłodzenie odczuwalne będzie, jeśli dom będzie dobrze zaizolowany i szczelny, zaś system rekuperatora połączony z GWC zapewni co najmniej jedną, lub lepiej powyżej jednej pełnej wymiany powietrza na godzinę latem. Idealny efekt chłodzenia zapewni system umożliwiający ponad półtorakrotną wymiane powietrza w ciągu godziny.

Maciej Kosowski

arch. Elżbieta Wysocka
Biuro Projektów
MTM STYL

Według danych rynkowych, w Polsce domy z rekuperacją stanowią ok. 3%, a domy z rekuperacją, ogrzewane ciepłym powietrzem wentylacyjnym to 0,01%. Inaczej jest w innych krajach. Na rynku czeskim odpowiednio 15% i 2%; na rynku niemieckim 17 i 3%. W Kanadzie i USA domy z rekuperacją, ogrzewane ciepłym powietrzem stanowią ponad 50 % [1]. Z czego wynika tak małe zainteresowanie tym systemem w naszym kraju? Czy inwestorzy wybierając projekt domu pytają o tego typu rozwiązania?
Inwestorzy wybierając projekt domu coraz częściej pytają o możliwość zastosowania w nim wentylacji mechanicznej z rekuperacją, polegającą na odzysku ciepła ze zużytego powietrza wywiewanego z domu i ogrzaniu nim świeżego, dostarczanego z zewnątrz. Na zwiększające się zainteresowanie tego typu rozwiązaniem wpływ mają rosnące ceny energii oraz wzrost ilości publikacji w prasie fachowej na ten temat. Myślę, że z czasem instalacji takich będzie, w nowo powstających domach, coraz więcej, ponieważ najlepszym doradcą jest zazwyczaj zadowolony użytkownik – znajomy czy sąsiad. Niechętnie wybieramy nowe rozwiązania techniczne, ponieważ naszym największym zaufaniem cieszą się te sprawdzone. Im więcej użytkowników będzie miało wymierne korzyści płynące z zastosowania niestandardowych technologii, tym większe będzie zainteresowanie nimi.
[1] źródło: www.nowoczesneogrzewanie.com.pl